Zachowek – co to jest i ile wynosi?

Co to jest zachowek?

Zachowek to forma ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy. To kwota pieniężna, której możesz żądać od osób zobowiązanych do zapłaty zachowku. Dzięki temu masz szansę otrzymać część spadku, która trafiłaby do Ciebie zgodnie z dziedziczeniem ustawowym. 

Do takiego dziedziczenia dochodzi, kiedy spadkodawca nie pozostawił testamentu. Wtedy w pierwszej kolejności jego majątek należy się małżonkowi i dzieciom. Jeśli jednak sporządził testament i pominął w nim którąś z najbliższych osób, to przysługuje jej zachowek. 

Załóżmy, że zmarł mężczyzna, który miał żonę i dwójkę dzieci. W testamencie uwzględnił jednak tylko swojego syna. W takim przypadku żona i drugie dziecko mają prawo do zachowku. 

Czy jednak istnienie zachowku jest zasadne, skoro spadkobierca w testamencie określa, komu chce przekazać majątek? To rozwiązanie ma zwolenników i przeciwników. Ci, którzy są za nim, twierdzą, że chroni ono najbliższych spadkobiercy. Zdarza się, że dzieci dowiadują się, że ich ojciec przepisał cały majątek na partnerkę, o której istnieniu w ogóle nie wiedziały. Z drugiej strony przeciwnicy zachowku twierdzą, że człowiek, który pracuje przez całe życie, sam powinien decydować, do kogo trafi jego majątek. 

Komu przysługuje zachowek?

Prawo do zachowku mają wstępni, czyli dzieci, wnuki i prawnuki, a także małżonek i rodzice, ale nie wszyscy jednocześnie. Znaczenie ma kolejność dziedziczenia ustawowego. Najpierw dziedziczą małżonek i dzieci spadkodawcy. 

Jeżeli ktoś nie ma potomstwa i cały majątek przepisał na żonę, to kolejnymi osobami, który by dziedziczyły zgodnie z kolejnością ustawową są jego rodzice. To oni mogą wystąpić z roszczeniem o zachowek.

Ile wynosi zachowek?

O ile procent majątku spadkodawcy możesz ubiegać się w ramach zachowku? Zwykle przysługuje 50% wartości udziału spadkowego. W przypadku osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy jest to 2/3 tej wartości.

W pierwszej kolejności trzeba ustalić, jak wyglądałoby nabycie spadku w trybie, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. 

Przykład 1.

Załóżmy, że wartość całego majątku spadkodawcy wynosi 600 tys. zł. Miał on żonę i dwójkę dzieci, ale pominął w testamencie córkę. Zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego, każdemu z nich przysługiwałoby po 1/3 majątku, zatem po 200 tys. zł. Natomiast córce należały się 50% wartości udziału spadkowego w ramach zachowku, czyli 100 tys. zł. 

Nie zawsze majątek dzieli się po równo między dzieci i małżonka. Jeśli umiera mąż, to jego żonie przysługuje nie mniej niż 25% spadku. Zatem w przypadku gdy mieli czworo dzieci, to 75% jest do równego podziału pomiędzy nie, a 25% otrzyma żona. Zatem nie jest tak, że z tych pięciu osób każda uzyska po 20%.

Przykład 1. jest stosunkowo prosty, ale w wielu przypadkach wyliczenie zachowku może być trudniejsze. Przede wszystkim trzeba ustalić substrat zachowku, który uwzględnia nie tylko wartość spadku, ale również dokonane przed śmiercią darowizny i zapisy windykacyjne.

Przykład 2.

Rozważmy ten sam przypadek, co w przykładzie 1., ale uwzględniając długi spadkowe, które wynoszą 100 tys. zł. Zatem czysta wartość spadku to: 600 tys. zł – 100 tys. zł = 500 tys. zł. W tym przypadku córce ustawowo przysługuje 1/3 z 500 tys. złotych, a w ramach zachowku – 1/3*1/2*500 tys. zł.

Wydziedziczenie a zachowek

Pominięcie bliskiej osoby w testamencie nie oznacza, że traci ona prawo do zachowku. Istnieje również testament negatywny, w którym spadkodawca wskazuje osoby, jakie nie mają po nim dziedziczyć. Również i to nie pozbawia prawa do zachowku. Natomiast, jeśli spadkodawca wydziedziczy w testamencie daną osobę, to wtedy nie dostanie ona zachowku. Sprawdź również, czy musisz odziedziczyć dług po rodzicach lub innych bliskich. 

Umowa dożywocia a zachowek

Zdarza się, że szczególnie seniorzy decydują się przenieść własność nieruchomości na osobę trzecią, która w zamian ma zapewnić jej opiekę, pomoc, pielęgnowanie w chorobie, wyżywienie, odzież czy opał.

Czy w takim przypadku nowy właściciel jest zobowiązany do zapłaty zachowku po śmierci tego seniora? Nie jest tym obciążony, a to dlatego, że umowa dożywocia jest umowę wzajemną, a nie darowizną. Nabywca stał się właścicielem nieruchomości w zamian za to, co świadczył na rzecz danej osoby. 

Zachowek a przedawnienie

Do ilu lat od śmierci spadkodawcy możesz ubiegać się o zachowek? Termin przedawnienia roszczenia o zapłatę wynosi 5 lat. Liczy się go od dnia śmierci spadkodawcy, jeśli nie było testamentu, a jeśli był – od dnia jego otwarcia.