Praca na czarno to wykonywanie obowiązków zawodowych bez podpisywania porozumienia z pracodawcą. Dotyczy to zarówno umowy o pracę, jak i różnych umów o charakterze cywilnoprawnym. Chociaż jest niekorzystna głównie dla pracownika, to może rodzić poważne konsekwencje prawne dla zatrudniającego. Stanowi także przeszkodę w rozwoju kariery zawodowej. Czy zatrudnianie na czarno jest groźnym zjawiskiem?
Praca bez umowy – konsekwencje takiego rozwiązania dla pracodawcy
Największą odpowiedzialność w przypadku wykrycia nielegalnej pracy przez instytucje państwowe ponosi pracodawca. Jest tak, pomimo iż w tym procederze biorą udział dwie strony – czyli także osoba, która świadczy pracę bez umowy. Z punktu widzenia prawa praca na czarno to także zatrudnienie pracownika na podstawie kontraktu, ale bez odprowadzania za niego składek na ubezpieczenia społeczne. Z takim przypadkiem spotykają się najczęściej osoby, które uległy wypadkowi lub chorobie i nie mogą skorzystać z ochrony ubezpieczeniowej.
Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) jest instytucją, gdzie warto zgłosić pracę wykonywaną na czarno. Jeśli inspekcja wykryje, że w danym zakładzie pracy dana osoba nie jest zatrudniona legalnie, to może ukarać szefa mandatem. Podstawą do wymierzenia kary za pracę na czarno jest brak pisemnej umowy między chlebodawcą a pracownikiem. W takiej sytuacji PIP nakłada karę w wysokości 2 tysięcy złotych, natomiast jeśli sytuacja powtórzy się, to kara może wynieść nawet 5 tysięcy.
W przypadku, gdy inspekcja pracy zgłosi sprawę do sądu pracy, to ten ma prawo naliczyć karę od 1 do 30 tysięcy złotych. Dodatkowo, może ukarać pracodawcę sankcją w wysokości od 3 do 5 tysięcy złotych za niepłacenie składek do Funduszu Pracy. Jeśli inspekcja pracy uzyska w sądzie pracy orzeczenie o ustaleniu stosunku pracy, to sam pracownik będzie mógł żądać od zatrudniającego wypłatę odsetek za zaległe składki ubezpieczeniowe i podatki.
Praca na czarno a urząd skarbowy
Jeśli o pracy na czarno dowie się Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), to może ukarać pracodawcę mandatem w wysokości 5 tysięcy złotych za brak opłacania składek. Do sprawy może się także włączyć Urząd Skarbowy, który za udowodnione przestępstwo skarbowe naliczy pracodawcy 720 stawek dziennych. Za to naruszenie prawa maksymalny wymiar kary wynosi 3 lata pozbawienia wolności.
Z kolei pracownik może być ścigany przez skarbówkę za nieujawnione dochody, jakie otrzymał za pracę bez umowy. Jednym z ważniejszych zadań w działalności Urzędu Skarbowego jest wykrywanie i rozliczanie zaległości w płaceniu podatków. Zatrudnienie jest źródłem dochodów, z którego pobierana jest zaliczka na podatek dochodowy. Praca na czarno nie jest dobrym rozwiązaniem – w najlepszym scenariuszu może skończyć się donosem, a w najgorszym – wypadkiem i brakiem środków do życia.
Dlaczego warto podjąć legalne zatrudnienie?
Praca na czarno rodzi poważne konsekwencje po stronie pracownika. Jednak nie zawsze są to sankcje ze strony instytucji państwowych, a raczej brak ochrony i pewności, że zatrudniony dostanie pełne wynagrodzenie. Wszak nie wiąże go z pracodawcą żaden kontrakt. Dlatego podpisanie umowy o pracę lub innej umowy cywilnoprawnej powinno być pierwszą rzeczą, jaką warto uczynić po znalezieniu nowego miejsca pracy.
Legalna praca daje pracownikowi szereg korzyści, to przede wszystkim:
- gwarancja ciągłości pracy w okresie, na który podpisano umowę,
- zabezpieczenie socjalne – wypłata zasiłku w przypadku, gdy zatrudniony straci pracę. Tak zwana “kuroniówka” przysługuje pracownikowi po przepracowaniu jednego, pełnego roku, zanim zostanie zwolniony,
- staż pracy, który wpływa na wysokość przyszłej emerytury,
- doświadczenie i umiejętności, którymi można pochwalić się w swoim CV,
- możliwość uzyskania odszkodowania, jeśli zatrudniony stanie się ofiarą wypadku.
Warto także pamiętać, że praca na czarno to ryzyko kary dla osób, które są zarejestrowane jako bezrobotne i podejmują nielegalne zatrudnienie. Każda forma zatrudnienia jest lepsza niż praca bez umowy. Osoby szukające zajęcia nie są skazane na etat, mogą podjąć się samozatrudnienia albo wypróbować inne formy pracy. Na rynku występuje wiele możliwości, które można dopasować do własnej, indywidualnej sytuacji.
Na jakie wsparcie mogą liczyć osoby bezrobotne?
Zasiłek nie jest jedyną formą wsparcia, jakie Urząd Pracy może zaoferować osobie bez zatrudnienia. Jeśli ktoś jest zarejestrowany i aktywnie poszukuje zajęcia, to może liczyć na dodatek aktywizacyjny. Są to dodatkowe pieniądze, jakie otrzymuje osoba bez pracy, która ma już prawo do pobierania zasiłku. Otrzymuje je, jeśli posiada status bezrobotnego i znalazła pracę samodzielnie lub została zatrudniona na podstawie skierowania wystawionego przez Urząd Pracy.
Warto także pamiętać o zasiłku dla bezrobotnych. Osoba, która przepracowała co najmniej 5 lat może otrzymać 80% zasiłku podstawowego. Wysokość tego świadczenia jest uzależniona od stażu pracy – osoby pracujące więcej niż 5 lat dostaną 100% zasiłku, natomiast zatrudnieni powyżej 20 lat otrzymają 120% zasiłku.
